دهه‌های اخیر روابط ایران با کشورهای غربی، به‌ویژه آمریکا، همواره تحت‌تأثیر نگاه‌ها و رویکردهای متضاد دوطرف نسبت به مفهوم گفت‌وگو و دیپلماسی بوده است.
ایران همواره تأکید کرده که گفت‌وگو و مذاکره، اگر بر پایه احترام متقابل، اصول اخلاق بین‌المللی و رعایت حقوق ملت‌ها انجام گیرد، می‌تواند راهکاری مؤثر برای حل اختلافات و ایجاد ثبات در روابط بین‌الملل باشد. با این حال، رفتار قدرت‌های غربی، به‌ویژه در دوران ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، نشان داد که آنان بیشتر به‌دنبال تحمیل خواسته‌های خود از طریق فشار، تهدید و تحریم هستند تا تعامل سازنده و برابر. خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ و بازگرداندن تحریم‌های شدید اقتصادی علیه ایران توسط مکانیزم ماشه نمونه‌ای بارز از بی‌اعتمادی و نقض تعهدات بین‌المللی توسط کاخ‌سفید بود؛ اقدامی که نه‌تنها فضای گفت‌وگو را تیره‌تر کرد بلکه جایگاه دیپلماسی را در روابط دو کشور به چالش کشید. با همه این چالش‌ها و حاشیه‌ها، تهران با وجود فشارها و تهدیدها، بارها اعلام کرده است که همواره آماده گفت‌وگو و تعامل است، اما تنها در چارچوبی که احترام متقابل و اصل برابری کشورها در آن رعایت شود. نگاه ایران به مذاکره، نگاهی راهبردی و اصولی است؛ بر پایه منطق، اخلاق، و استقلال سیاسی. از دیدگاه جمهوری اسلامی، دیپلماسی باید بستری برای درک متقابل، کاهش تنش و حل اختلافات از طریق روش‌های مسالمت‌آمیز باشد. در همین مورد به آخرین اظهارات مقام‌های وزات امورخارجه در مورد دیپلماسی اشاره خواهیم کرد و همچنین با یکی از تحلیلگران حوزه سیاست‌خارجه مصاحبه‌ای انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
خنثی کردن سناریوی غربی‌ها
فریدون مجلسی، دیپلمات پیشین و تحلیلگر حوزه دیپلماسی در واکنش به اینکه چرا ایران همچنان باید اهرم‌های دیپلماسی را در دستور کار قرار دهد، به «آرمان ملی» می‌گوید: «ابتدا باید به این مورد اشاره کنیم که در درجه اول این جامعه و مردم عادی هستند که از جنگ ضربه‌های جبران‌ناپذیری می‌خوردند و شاید هرگز این هزینه‌ها جبران نشود. واشنگتن و تل‌آویو سال‌هاست که در نقش متحدان فرامنطقه‌ای می‌خواهند با تضعیف کشوری مانند ایران نفوذ خود در خاورمیانه را افزایش دهند و به‌همین دلیل است که دنبال انفعال دیپلماسی ایران هستند و هرباری تلاش‌می‌کنند محدودیت‌های اقتصادی و بین‌المللی بیشتری برای ایران به‌وجود بیاورند.
بنابراین اگر ایران دیپلماسی فعال را در دستور کار قرار ندهد و مذاکرات را دنبال نکند در واقع به غربی‌ها کمک کرده است اما اگر با نگاهی علاقانه که منافع ملی را در اولویت قرار دهد می‌تواند سنارویوی غربی‌ها را خنثی کند. تاریخ جوامع نشان داده که هرباری کشورها به‌جای جنگ مسیر گفت‌وگو را دنبال کردند به نتایج بهتری دست پیدا کردند» دیپلمات پیشین در همین مورد و با تاکید بر دیپلماسی فعال ادامه می‌دهد: «اگر به ادوار گذشته نگاهی بیندازیم می‌بینیم هرجایی‌که دیپلماسی فعال در دستور کار قرار گرفت شاهد بازشدن مسیرهایی جدیدی در سیاست‌خارجه، ایجاد فضای جدید گفت‌وگو و رسیدن به نتیجه مطلوب را همراه داشته است. اصول دیپلماسی کلاسیک نشان می‌دهد ابزارهایی مانند گفت‌وگو، اعتمادسازی و رسیدن به نتیجه مشترک، برای تهران فرصت‌های بهتری را چه در سطح منطقه و چه در سطح بین‌الملل به‌وجود آورده است. اگر با این پیشینه دیپلماسی، کم‌تحرکی داشته باشیم نمی‌توانیم به‌دنبال فضای جدیدی باشیم. هر دولتی که می‌خواهد فشارهای وارده مانند تحریم و محدودیت‌های مالی را کاهش دهد باید مسیرهای بین‌المللی حتی در شرایط جنگی را حفظ کند».
نظم بین‌المللی
جمهوری اسلامی در سال‌های اخیر همواره بر اهرم‌های دیپلماسی برای بازکردن گره‌های کور سیاست خارجه تاکید داشته است ولی با این حال طرف‌ها نتوانستند اعتماد یکدیگر را جلب کنند. در همین مورد به تازه‌ترین واکنش یکی از معاونان وزیر خارجه اشاره خواهیم کرد که تاکید دارد باید با ایران با ادبیات دیپلماتیک و احترام متقابل صحبت کنند در غیر این صورت میسرها بسته خواهد بود او حتی لازمه مذاکرات را رعایت حق برابر عنوان کرده است و در این مورد اظهارکرد: «ما به دیپلماسی در زمان مناسب نگاه می‌کنیم». سعید خطیب‌زاده، معاون وزیر و رئیس مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امورخارجه با اشاره به نگاه ایران به دیپلماسی به خبرگزاری دانشجویان ایران گفت: «موضع ایران همیشه منصفانه بوده، چون بر استدلال‌های حقوقی درست، سازگار با سیاست خارجی ایران و از نظر استراتژیک سازنده است.
ایران همیشه به قانون و تعهدات بین‌المللی پایبند بوده است. ما به‌دنبال نظم بین‌المللی مبتنی بر قانون هستیم، برخلاف کسانی‌که فقط زورگویی می‌کنند و فکر می‌کنند زور حق است. بگذارید این‌طور بگویم؛ ایران دهه‌هاست با تحریم‌های غیرقانونی، یک‌جانبه و فراسرزمینی آمریکا روبه‌رو بوده است. این کار بسیار بی‌پروا، خشم‌آور و غیرقانونی است که کشوری که به قوانین بین‌المللی پایبند است، تحریم شود. اما ما می‌دانیم چرا این کار را می‌کنند؛ این یک حرکت سیاسی از سوی آمریکایی‌هاست، چون فکر می‌کنند می‌توانند اراده خود را بر دیگران تحمیل کنند. ایران نشان داده که مقاوم است، در مواضعش استوار است و چاره‌ای جز مقاومت در برابر این زورگویی آمریکایی‌ها ندارد. آنها با این کار به هیچ چیز نمی‌رسند. تنها چیزی که کار می‌کند، دیپلماسی است. باید بفهمند تنها زبانی که ایران به آن پاسخ می‌دهد، زبان احترام و برابری است. ما به دیپلماسی در زمان مناسب نگاه می‌کنیم».